Samenwerken in teams is niet altijd eenvoudig en gaat lang niet altijd vanzelf. Frustraties, miscommunicatie of onproductieve patronen kunnen sluimerend aanwezig zijn. Vaak gaan we het bespreken ervan maar uit de weg. Uit angst dat we het alleen maar erger maken. Een krachtig model om dit te doorbreken, is de Dramadriehoek, onderdeel van Transactionele Analyse (TA).

 

Wat is Transactionele Analyse?

TA is een psychologisch model dat in de jaren ’50 is ontwikkeld door Eric Berne. Het biedt inzicht in hoe mensen communiceren en welke patronen daarbij een rol spelen. Een kernconcept van TA is dat we ons gedrag sturen vanuit drie ‘egotoestanden’:

  • De Ouder: normen, waarden en zorgend of controlerend gedrag.
  • De Volwassene: rationeel en feitelijk handelen, gericht op het hier en nu.
  • Het Kind: speels, creatief, maar ook emotioneel gedrag.

Wanneer we vanuit de Ouder rol de interactie aan gaan, lokken we Kind gedrag uit. En andersom. Terwijl we juist zo graag als gelijkwaardig Volwassenen met elkaar de dialoog aan gaan.

 

In teams ontstaan vaak spanningen als mensen vastzitten in bepaalde egotoestanden of als er onbewuste ‘spelletjes’ worden gespeeld. De Dramadriehoek is een van die ‘spelletjes’ die de samenwerking kan saboteren. Over het algemeen dus onbewust! Niemand denkt van te voren bewust “laat ik de boel maar eens even lekker saboteren”.

In dit blog leg ik uit hoe het model werkt, hoe je het herkent in gedrag en hoe teams ermee kunnen werken om de samenwerking te verbeteren.

 

Wat is dan die Dramadriehoek?

De Dramadriehoek is vanuit de Transactionele Analyse doorontwikkeld door psychiater Stephen Karpman en beschrijft drie rollen die mensen in conflicten kunnen aannemen:

  • De Aanklager: wijst anderen terecht, legt de schuld buiten zichzelf.
  • Het Slachtoffer: voelt zich machteloos, passief en zoekt vaak medelijden.
  • De Redder: biedt ongevraagde hulp en probeert anderen te “redden,” vaak ten koste van zichzelf.

Deze rollen creëren een dynamiek waarin niemand echt verantwoordelijkheid neemt. Daarnaast  zijn ze vaak de kern van vastgelopen samenwerkingen. De Aanklager en de helper acteren vanuit een Ouder egopositie, waar het slachtoffer vaak handelt en reageert vanuit een Kindpositie. Niet gelijkwaardig en Volwassen en daarmee dus vaak destructief.

De rollen in de Dramadriehoek worden vaak zichtbaar in typische gedragingen:

Aanklager maakt opmerkingen als “Dit gaat altijd mis omdat jij nooit…”. Vaak gaan dit soort opmerkingen gepaard met een harde toon waarmee verantwoordelijkheid wordt afgeschoven en ‘de schuld’ bij een ander wordt neergelegd.

Het Slachtoffer vertoont klaaggedrag, een passieve houding of doet uitspraken zoals “Ik kan er toch niets aan doen.”

De Redder blinkt uit in het overnemen van taken, ongevraagd oplossingen aandragen of zeggen: “Laat mij het wel doen, anders loopt het mis.”

Deze patronen houden elkaar in stand en leiden tot frustraties, lagere productiviteit en minder werkplezier.

 

Hoe het ook anders kan: de Winnaarsdriehoek

Gelukkig biedt Transactionele Analyse ook een alternatief: de Winnaarsdriehoek. Hier verschuift het gedrag naar constructieve rollen:

  • Assertief gedrag (in plaats van Aanklager): duidelijk en respectvol communiceren over eigen behoeften en grenzen.
  • Kwetsbaarheid tonen (in plaats van Slachtoffer): verantwoordelijkheid nemen voor eigen gevoelens en hulp vragen wanneer nodig.
  • Coachend gedrag (in plaats van Redder): anderen ondersteunen om zelf oplossingen te vinden, zonder hun verantwoordelijkheid over te nemen.

Hiermee verplaatsen de posities naar de gelijkswaardige Volwassen rol waarbij ieder eigenaarschap neemt voor het eigen gedrag en resultaat.

 

Leuk, die theorie, en dan?

Hoe kun je als team de Dramadriehoek herkennen en doorbreken? Hier zijn een paar stappen en tips die je kunt toepassen:

1: Bewustwording creëren

Introduceer het model aan het team. Bespreek de rollen en vraag of ze situaties herkennen waarin deze dynamieken voorkomen. Dit maakt patronen bespreekbaar.

2: Gebruik ‘Ik-taal’

Stimuleer teamleden om vanuit zichzelf te spreken in plaats van te wijzen naar anderen. Bijvoorbeeld: “Ik ervaar stress als deadlines onduidelijk zijn” in plaats van “Jij geeft nooit duidelijke deadlines.”

3: Stimuleer eigen verantwoordelijkheid

Help teamleden om eigen oplossingen te bedenken. Vraag: “Wat heb je nodig om dit probleem op te lossen?”

4: Reflecteer op je eigen handelen

Of je nu leidinggevende bent of teamlid: wees je bewust van de rol die je zelf speelt. Ben je geneigd te redden, te klagen of aan te klagen? Reflecteer en stel jezelf bij waar nodig.

5: Teamafspraken maken

Stel samen gedragsregels op die gericht zijn op open communicatie en samenwerking, zoals het regelmatig geven van constructieve feedback.

Het toepassen van de Dramadriehoek en de Winnaarsdriehoek kan teams het volgende opleveren:

  • Betere communicatie: teamleden spreken elkaar directer en respectvoller aan.
  • Meer verantwoordelijkheid: iedereen voelt zich eigenaar van het gezamenlijke resultaat.
  • Verbeterde samenwerking: door onproductieve patronen te doorbreken, ontstaat meer ruimte voor samenwerking.
  • Grotere effectiviteit: minder tijd wordt verspild aan conflicten en frustraties, waardoor doelen sneller worden bereikt.

 

Wil je deze inzichten toepassen in jouw team?

De patronen van de dramadriehoek ontstaan vaak onbewust. Ze sluipen er in voordat je er erg in hebt. Zélf aan de slag met het model kan dus lastig zijn. Zeker wanneer je er als groep niet even goed in gedoken bent. Als teamcoach ben ik gedreven en geschoold in het herkennen van onbewuste patronen. Wanneer ik werk met een team zie ik de Dramadriehoek vaak als vanzelf ontstaan. Ter plekke help ik de teamleden de patronen en het gedrag te herkennen en om te buigen naar de constructievere Winnaarsdriehoek.

Het model kan ook prima ingezet worden als interactieve werkvorm tijdens een geplande teamdag. We nemen ter plekke de theorie samen nog eens door en spelenderwijs ontdekken we de manier waarop de driehoek vaak ontstaat tijdens jullie samenwerking. We duiken in de herkenbare patronen binnen jullie team, oefenen met nieuwe manieren van communiceren en maken concrete afspraken voor de toekomst.

Wat levert het jullie dan op?

Meer begrip, een effectievere samenwerking en een team dat beter presteert én plezier heeft in het werk.

Neem vandaag nog contact op om de mogelijkheden te bespreken! Samen zetten we de stap naar een krachtiger en effectiever team.

 

We zijn en blijven mensen

De Dramadriehoek biedt een lens om vastgeroeste patronen in teams te herkennen en te doorbreken. Het snappen van de theorie alleen maakt nog niet dat het je nooit meer overkomt. Iedereen trapt er wel eens in. Zelfs de doorgewinterde coach roept wel eens “Daar kan ik toch niks aan doen!?”. Maar door bewust aan de slag te gaan met dit model, kunnen teams groeien in communicatie, samenwerking en prestaties. Wat zou dat voor jouw team betekenen?

 

Om elkaar écht constructief aan te spreken is een veilige bodem, een hoge sociale veiligheid, nodig. De groepsdynamiek is de basis voor een effectief team. Meer weten over sociale veiligheid? Bekijk dan ook eens het eerder opgenomen webinar ‘Effectieve teamcultuur.