Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige teams soepel zeilen terwijl anderen constant tegen de stroom in lijken te roeien? Of jij zelf: in de ene groep voel je je als een vis in het water. In de andere juist wat timide, of zelfs benauwd. Het gebeurt iedereen. Maar waarom eigenlijk? Wat maakt nou het verschil?
Een groep is een systeem, mét een boven en onderstroom
De onderstroom omvat de onuitgesproken emoties, onuitgesproken overtuigingen en verborgen dynamieken binnen een team. Denk aan de ijsberg, waarvan het grootste deel zich onder het wateroppervlak bevindt. Iedere groep vormt zonder het hardop te zeggen zijn eigen ‘regels’. Wordt je mening geven wel of niet op prijs gesteld? Is er ruimte voor nieuwe ideeën of houden we het graag zoals het is.
In de onderstroom zitten de helpende én belemmerende, onzichtbare, communicatie en gedragspatronen van het team. Denk bijvoorbeeld aan:
‘Het is oké om 5 minuutjes te laat te komen.’ > Soms sluipt het er bij in, maar heel effectief is het natuurlijk niet.
‘Tijdens een overleg spuien we steeds nieuwe ideeën.’ > De intentie is fantastisch, maar als je niet besluit om 1 idee uit te werken dan kom je nergens.
‘Je moet gewoon je mond open doen als je iets te zeggen hebt.’ > Dat klopt uiteraard, echter: niet iedereen is even extrovert. Sommige mensen hebben gewoon iets meer tijd nodig om een mening te vormen, maar ook die mening doet er toe!
De onderstroom sturen
Het beheersen van de onderstroom is essentieel voor effectief leiderschap. Je beïnvloedt de teamcultuur, besluitvorming en uiteindelijk de prestaties van het team. Het kan de samenwerking versterken of belemmeren, afhankelijk van hoe je ermee omgaat.
Wil je de onderstroom versterken? Denk dan eens hier aan:
- Jouw moed zet de toon:
De zichtbare aspecten van teaminteracties zijn slechts het topje van de ijsberg. Het echte werk gebeurt onder water. Als leider moet je bereid zijn dieper te duiken dan je in eerste instantie zou denken. “Het onbenutte potentieel ligt in de onderstroom, niet in de bovenstroom” (Siets Bakker & Jan ter Bogt in Onderstroommanagement)
- Sociale veiligheid is de basis:
Emoties vormen de basis in de onderstroom. Leiders met hoog ontwikkelde emotionele intelligentie kunnen deze emoties herkennen, begrijpen en effectief beheren. Hoe verder jij bent in je persoonlijke ontwikkeling, hoe beter je in staat bent jezelf in te zetten om het team te sturen. Creëer een veilige omgeving waar het geven van een mening niet direct afgestraft wordt. Blijf nieuwsgierig, juist naar het andere geluid.
- Conflicthantering is een must:
Omdat we allemaal geaccepteerd willen worden in de groep hebben we snel moeite om conflicten aan te gaan. Er zit een mogelijke angst dat het eventuele conflict niet opgelost wordt waardoor je er niet meer bij zult horen. Pak mogelijke conflicten dus proactief aan en creëer een cultuur van openheid en oplossingsgerichtheid. Hoe makkelijker jij zelf hierin het goede voorbeeld geeft, hoe makkelijker het voor je team is om zich uit te spreken.
- Reflectie om te groeien:
Geef het team de ruimte voor regelmatige reflectie. Het vergroot het bewustzijn van de onderstroom en stelt het team in staat belemmerende patronen te doorbreken. Stilstaan brengt beweging. Op de momenten dat je even uit de waan van de dag stapt komt er ruimte in het creatieve deel van het brein. Die creativiteit heb je nodig om al het potentieel te benutten.
Alles wat je aandacht geeft groeit
Logisch dus dat je aandacht besteed aan productiviteit en resultaat. Maar als je je bewust bent van de invloed van de onderstroom maak je vanzelf hiervan ook een prioriteit. Straf het negatieve gedrag niet af, hiermee geef je het aandacht. Deze aandacht zal de sfeer in de groep, de constructieve bijdrage van de onderstroom, niet positief beïnvloeden. Kijk vooral naar wat wél goed gaat. Geef het goede voorbeeld en verdiep je in de mens achter het team.
